Czy nasze dziecko przejawia zaburzenia integracji sensorycznej?

Szczegóły

Opublikowano: środa, 15 kwiecień 2020 09:30

Odsłony: 5047

Czy nasze dziecko przejawia zaburzenia integracji sensorycznej?

Każdy człowiek odbiera informacje z otaczającego go świata poprzez wrażenia zmysłowe. Do mózgu dociera ogromna ilość informacji zmysłowych. Są one odbierane, przetwarzane i organizowane, a następnie wysyłane z informacją zwrotną o konieczności wykonania odpowiedniej reakcji, tak zwanej reakcji adaptacyjnej. Aby udowodnić, jak ważną rolę w naszym życiu odgrywają prawidłowo wykorzystywane zmysły, twórczyni teorii Integracji Sensorycznej J. Ayres, proponuje wyobrażenie sobie sytuacji zaczerpniętej z życia, a mianowicie sytuacji - obierania pomarańczy. Autorka wylicza zmysły, które biorą udział w tej prostej czynności:
Wzrok – widzimy kolor i kształt owocu, Węch – odbieramy intensywny zapach, pobudzający pracę ślinianek, Dotyk – za pomocą receptorów dotykowych odbieramy fakturę skórki, a także konsystencję owocu, Priopirocepcja – określa ciężar owocu, a także jego kolisty kształt, Napięcie mięśniowe, koordynacja ruchowa – dzięki nim sprawnie obieramy skórkę, nie niszcząc miąższu, Słuch (pośrednio) – słyszymy, odrywaną skórkę

Zatem, aby skutecznie i płynnie obrać pomarańczę potrzebne nam zintegrowane zmysły, które przekażą pozyskane informacje do mózgu, ten zaś odpowiednio na nie zareaguje w postaci odpowiedniej reakcji (np. dostosowaniu siły obierania do grubości skórki, lub ciężaru i wielkości pomarańczy). Gdyby jednak proces ten był zaburzony to moglibyśmy np.: skaleczyć się nożem, uszkodzić część jadalną owocu, nie wiedzieć, od czego zacząć, a następnie kontynuować czynność.
Każdy z naszych zmysłów jest odpowiedzialny za odbieranie i przewodzenie innego rodzaju bodźca. Dzięki systemowi wzrokowemu – widzimy, możemy ocenić wysokość, słuchowy reaguje na bodźce słuchowe, wychwytuje dźwięki, rozpoznaje, zapamiętuje, system węchowy reaguje na wszelkiego rodzaju zapachy natomiast smakowy pomaga nam rozróżniać smaki przyjmowanych pokarmów. Jednakże najważniejsze w funkcjonowaniu człowieka jest zmysł dotyku, który odbiera całą powierzchnią skóry bodźce dotykowe, a także bodźce bólowe. Ma on wpływ na koncentrację uwagi oraz pobudzenie. Kolejny to zmysł propriocepcji (czucia głębokiego) oraz przedsionkowy (ruchu i równowagi). Ich prawidłowe funkcjonowanie wpływa na prawidłową prace pozostałych zmysłów.
Mimo, iż każdy z nas jest jedyny i niepowtarzalny, jednak łączą nas pewne cechy charakterystyczne. W przypadku dzieci przejawiających trudności z przetwarzaniem sensorycznym również możemy wyróżnić pewne wspólne cechy, zachowania w zależności od rodzaju ich trudności. Poniżej zawarto listę potencjalnych oznak, najczęstszych objawów mogących wskazywać na zaburzenia integracji sensorycznej, z podziałem na poszczególne zmysły oraz na powodującą reakcję.

W sferze dotyku:
Każdy z nas ma pewne preferencje dotykowe, pewne rodzaje faktur czy doświadczeń dotykowych są dla nas przyjemne inne akceptujemy, a są i takie, których unikamy. Jednak w przypadku dzieci z trudnościami sensorycznymi sprawa wygląda na bardziej skąplikowaną. Chodzi o zainteresowanie, a nawet przymus i potrzebę dotykania lub unikania doznań związanych z dotykaniem pewnych przedmiotów.
Jeżeli nasze dziecko przejawia podobne zachowania, może to świadczyć o jego trudnościach w sferze dotyku. Może ono nadmiernie reagować, np.:

• Unikać lub nie lubić delikatnego dotyku,
• Nie lubić poszczególnych tkanin, faktur czy ubrań,
• Nie lubić metek, aplikacji, szwów lub guzików w ubraniach,
• Unikać brudzących aktywności, substancji (np.: kremu) na rękach lub twarzy,
• Mieć awersję do normalnych interakcji społecznych (tulenia, pocałunków),
• Bardzo denerwować się małym skaleczeniem, zbyt mocno reagować na łaskotki,
• Popadać we frustracje, złość przy nieodpowiednio założonym ubraniu,
• Potrzebować silnego ucisku, wciskać się w ciasne miejsca,
• Kłaść się pod materacem lub ciężkim kocem (podczas zabawy, lub odpoczynku).

Dziecko może również zbyt słabo reagować na dotyk lub poszukiwać go:

• Dotykać innych ludzi, nawet, gdy takie zachowania są niestosowne,
• Nie zachowywać odpowiedniego dystansu w relacjach z innymi,
• Mieć wewnętrzną potrzebę dotykania różnych faktur,
• Lubić agresywną zabawę, brudzące aktywności,
• Mieć niezwykle wysoki lub niski próg bólu,
• Preferować ciasne miejsca, mocny docisk.
• Mieć zaburzone czucie, nie czuć ubrudzonej twarzy, rąk lub ubrania,
• Często upuszczać zabawki.

W sferze wzroku
Dzieci z trudnościami sensorycznymi w obrębie wzroku mogą prezentować różnorodne zachowania, odczytywane przez otoczenie zupełnie nieadekwatnie, a tym czasem mogą one zdecydowanie intensywniej odczuwać wpływ jasnych, świecących czy wirujących przedmiotów lub zbyt słabo reagować na bodźce wzrokowe (przy jednoczesnym braku wady wzroku).
Dzieci nadmiernie reagujące mogą:

• Nie lubić jasnego, ostrego lub fluorescencyjnego światła,
• Domagać się zacienienia miejsca, w którym przebywają (zasłanianie rolet, zasłon),
• Zasłaniać oczy, domagać się okularów przeciwsłonecznych lub czapki z daszkiem w bezchmurny dzień,
• Mieć problem z czytaniem materiałów na kontrastowych kolorach,
• Zezować, mrugać, przecierać oczy w kontakcie ze słońcem,
• Unikać kontaktu wzrokowego,
• Wykazywać ożywienie lub rozdrażnienie w miejscach, w których jest dużo bodźców wzrokowych,

Natomiast dzieci wskazujące na zbyt słabe reakcje na bodźce wzrokowe:

• Poszukują stymulacji wzrokowej
• Wpatrują się w światła, cienie, wirujące świecące przedmioty,
• Przejawiać fascynację lustrami, a także błyszczącymi przedmiotami,

W sferze smaku
W przypadku dzieci cierpiących na zaburzenia sensoryczne związane ze smakiem problem grymaszenia przy jedzeniu wynika z podwyższonej lub obniżonej wrażliwości na smaki, faktury i temperaturę produktów wkładanych do ust.
Dziecko nadmiernie reagujące na stymulację oralną może:

• Być wrażliwe na fakturę pokarmu,
• Nie lubić mycia zębów,
• Preferować wybrane smaki (słodkie/kwaśne/ostre) lub bez wyraźnego smaku,
• Mieć wąski repertuar żywieniowy – jeść tylko wybrane produkty lub potrawy nawet codziennie,
• Być opóźnione pod względem rozwoju mowy,
• Mieć odruch wymiotny na jedzenie, krztusić się,

Dziecko zbyt słabo reagujące na stymulacje oralną może:

• Łaknąć pokarmu o intensywnym smaku,
• Żuć, ssać przedmioty niejadalne ( ołówki, rękawy, kołnierzyki),
• Lubić silne stymulacje, faktury ( kostki lodu, chrupiące produkty),
• Napychać usta zbyt dużą ilością jedzenia,

W sferze Węchu
Każdy z nas ma swoje preferencje zapachowe, ulubione potrawy, perfumy. W przypadku dzieci z problemami sensorycznymi w zakresie zaburzeń węchowych proste odczucia dnia codziennego mogą na nie wpłynąć o wiele razy mocniej wywołując różnego rodzaju konsekwencje.
Dziecko nadmiernie odczuwające zapachy może być:

• Zdenerwowane lub odczuwać obrzydzenie wywołane zapachami,
• Zauważać zapachy, na które inni nie zwracają uwagi,
• Być nadmiernie pobudzone z uwagi na bodźce zapachowe,
• Mieć chorobę lokomocyjną z uwagi na bodźce węchowe,
• Mieć awersję do niektórych potraw

Dziecko zbyt słabo reagujące na zapachy może:

• Łaknąć zapachów każdego przedmiotu w otoczeniu (a także siebie lub innych osób),
• Łaknąć nieprzyjemne zapachy ( zapach śmieci, detergentów),
• Nie zwracać uwagi na zapachy w otoczeniu,

W sferze ruchu i równowagi
Dzieci w większości lubią ruch i wrażenia z niego płynące, jednak niekiedy ruch powoduje w dziecku strach, niepewność lub bardzo trudno go przerwać.
Dziecko nadmiernie reagujące na ruch może:

• Wykazywać niechęć do aktywności ruchowych,
• Unikać huśtawek i aktywności wymagających szybkiego ruchu,
• Wykazywać symptomy choroby lokomocyjnej w samochodzie,
• Preferować zabawy statyczne,
• Kołysać się dla uspokojenia,
• Mieć potrzebę odczuwania stabilizacji – stania mocno na stabilnym podłożu na obu nogach,

Dziecko zbyt słabo reagujące na ruch może:

• Angażować się w nadmierny ruch, wiercić się, kręcić, biegać w kółko, skakać, wspinać się,
• Dążyć do częstej zmiany pozycji ciała,
• Kręcić się w kółko bez odczuwania dyskomfortu,
• Czuć niepohamowaną konieczność dążenia do ruchu,
• Mieć trudności w utrzymaniu pozycji bez ruchu,
• Mieć słabą reakcję obronną przed upadkiem,
• Mieć trudność z rozpoczynaniem działań.

W sferze słuchu
Na co dzień mamy do czynienia z nieustannymi stymulacjami dźwiękowymi, na które nie mamy wpływu. Dla dziecka z zaburzeniami słuchowymi, nadmierna ilość bodźców słuchowych może wywołać różnorodne zachowania awersyjne, a nawet agresywne.
Dziecko nadmiernie reagujące na dźwięki:

•  Łatwo dekoncentruje się przez dźwięki w otoczeniu,
• Nie lubi głośnych urządzeń mechanicznych (odkurzacza, zmywarki, blendera, kosiarki),
• Sygnalizuje koniecznością wyjścia z miejsc hałaśliwych,
• Trudno mu tolerować hałas, gwar uliczny,
• Reagować strachem lub silnymi emocjami na nagłe, głośne dźwięki,
• Zauważać dźwięki, hałasy, których inni nie słyszą,
• Domagać się ciszy,
• Może ujawniać mocne emocje w sytuacjach tłumu,
• Samo wydawać dźwięki, żeby zagłuszyć inne odgłosy,

Dziecko zbyt słabo reagujące na dźwięki może:

• Wybierać hałaśliwe zabawy i aktywności,
• Nie reagować na polecenia, wołanie,
• Lubić nadmiernie głośną muzykę, telewizję
• Zdawać się odporne na pewne dźwięki
• Nie rozumieć, nie pamiętać tego, co zostało do niego powiedziane,
• Często prosi o powtórzenie, nie reaguje na polecenie werbalne za pierwszym razem,
• Głośno mówić do siebie w czasie zabawy, wydawać różne dziwne dźwięki,

W sferze Motoryki dużej
Większość dzieci dobrze radzi sobie z wyzwaniami motorycznymi. W przypadku dzieci z zaburzeniami motoryki dużej natomiast muszą włożyć dużo więcej wysiłku, aby ich czynności były adekwatne do sytuacji ruchowej. Dzieci z tego typu trudnościami mogą:

• Mieć trudności z planowaniem ruchu,
• Mieć trudności z koordynacją ruchową,
• Poruszać się niezdarnie, potykać się,
•  Mieć trudności w chodzeniu po schodach, bieganiu, łapaniu piłki,
• Mieć trudności z naśladowaniem/powtarzaniem ruchów, kroków tanecznych.

W sferze motoryki małej
Rozwijanie umiejętności precyzyjnych dłoni i palców trwa latami oraz jest poprzedzone prawidłowym rozwojem funkcji bazowych. Dziecko z zaburzeniami motoryki małej może:

• Mieć trudności w prawidłowym trzymaniu sztućców,
• Mieć trudności w nawlekaniu koralików, przewlekaniu,
• Mieć trudności z zapinaniem guzików, zamków, wiązaniem butów,
• Mieć trudności z pisaniem (męczliwość ręki),
• Pisać niewyraźnie, łamać ołówki,
• Ciągle upuszczać przedmioty,
• Mieć trudności z ubieraniem się i jedzeniem,
• Używać niewłaściwej siły do podnoszenia i odstawiania przedmiotów,
• Z opóźnieniem nabywać niektóre umiejętności (kolorowanie, cięcie nożyczkami)

W sferze zaburzeń społecznych - Trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu znajomości, dziecko może:

• Unikać tłumów, nowych miejsc, hałaśliwych przestrzeni,
• Mieć problemy z zawieraniem znajomości,
• Unikać przebywania blisko innych osób,
• Czuć się niekomfortowo lub łatwo ulegać nadmiernemu pobudzeniu w otoczeniu grupy.

Dziecko dotknięte zaburzeniami integracji sensorycznej może zacząć odczuwać coraz silniejszą frustrację z powodu własnej niemocy, przez co staje się bardziej uciążliwe dla otoczenia. Może również mieć trudności z wyhamowaniem trudnych zachowań, autoregulacją własnego zachowania. Dzieci te bywają również przeciążone ilością bodźców, które do nich docierają, powodując rozdrażnienie, a nawet agresję.
O zaburzeniach integracji sensorycznej możemy mówić, gdy organizacja bodźców zmysłowych w układzie nerwowym jest niewłaściwa, a to z kolei jest przyczyną, iż w określonym czasie nie rozwijają się prawidłowe umiejętności i nie zostają one wyrównane w późniejszych etapach. Powodować to może zmaganie się dziecka z trudnościami zarówno w domu jak i w szkole warto wtedy zasięgnąć zdania specjalisty i na czas pomóc dziecku w osiąganiu kolejnych sukcesów rozwojowych.

Marta Ryszka

Literatura:
Barbara Sher, Codzienne gry i zabawy dla dzieci z zaburzeniami przewodzenia sensorycznego, Wyd. Harmonia, Gdańsk 2018,
Daria Jodzis, Dysfunkcje integracji sensorycznej, a sprawność językowa dzieci w młodszym wieku szkolnym, Wyd. Harmonia, Gdańsk 2013
Polly Godwin Emmons, Liz McKendry Adnerson, Dzieci z zaburzeniami Integracji Sensorycznej, Wyd. Liber, Warszawa 2007
Marta Szybkowska, Elementy integracji sensorycznej, Wyd. PWN, Warszawa 2017

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł