Jak rozpoznawać trudności dyslektyczne u uczniów? Poradnik dla nauczycieli

Szczegóły

Opublikowano: wtorek, 07 kwiecień 2020 09:17

Odsłony: 2833

Jak rozpoznawać trudności dyslektyczne u uczniów? Poradnik dla nauczycieli.

Dla dysleksji charakterystyczne jest to, że trudności w dekodowaniu pojedynczych słów są zazwyczaj niewspółmierne do wieku życia oraz innych zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych, trudności te nie są wynikiem ogólnego zaburzenia rozwoju ani zaburzeń sensorycznych. Dysleksja manifestuje się różnymi trudnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowej, często prócz trudności w czytaniu, dodatkowo pojawiają się poważne trudności w opanowaniu sprawności w zakresie czynności pisania i poprawnej pisowni.
Należy pamiętać że pojedyncze trudności niekoniecznie świadczą, że dziecko jest dyslektykiem. Jednak współwystępowanie kilku z nich lub znaczne nasilenie któregoś powinno skłonić do podjęcia stosownych działań. Nauczyciel obserwując ucznia może zauważyć niepokojące sygnały, które będą z kolei skłaniały do przeprowadzenia procedury diagnostycznej pod kątem trudności dyslektycznych przy zastosowaniu badań psychologicznych, pedagogicznych w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej.
W toku postępowania diagnostycznego prócz specjalistycznych badań psychologiczno-pedagogicznych, uwzględnia się opinie nauczycieli i wychowawców o osobie badanej, opinie rodziców/opiekunów, samoocenę, autoprezentację osoby badanej (motywacja, odporność na stres, brak zaniedbań środowiskowych) , inne opinie specjalistyczne          (interdyscyplinarne).

Podczas obserwacji dziecka w szkole, w trakcie zajęć jak i dokonując analizy wytworów pisemnych dziecka warto zwrócić uwagę na charakterystyczne błędy w czytaniu i pisaniu symptomatyczne dla obrazu objawów dysleksji są to:

• mylenie liter kształtopodobnych,
• mylenie głosek brzmieniowo podobnych,
• mylenie kształtopodobnych i brzmieniowo podobnych wyrazów,
• inwersja-dynamiczna zmiana kolejności liter, sylab, wyrazów, sekwencji tekstu,
• rotacja-statyczna zmiana położenia liter,
• elizja-opuszczanie liter, sylab, wyrazów,
• perseweracje-powtórzenia liter, sylab, wyrazów,
• zamiana wyrazu na inny sensowny lub bezsensowny,
• kontaminacja-tworzenie jednego wyrazu ze skrzyżowania dwóch innych,
• błędy głoskowo-literowe zaburzające strukturę wyrazu,
• agramatyzm, niezróżnicowanie subtelności fleksyjnych,
• uporczywe błędy przy dobrej znajomości zasad pisowni,
• niski poziom graficzny pisma.

U dziecka z z podejrzeniem dysleksji obserwować możemy skutki zaburzeń czytaniu, takie jak:

• wolne tempo czytania i/lub niewykształcona technika płynnego, wyrazistego, biegłego i całościowego czytania,
• niekomunikatywność tekstu odczytywanego, gdyż czytający może może głoskować z syntezą lub bez niej, wyodrębniać sylaby z syntezą lub bez niej, stosować technikę mieszaną, czytać całościowo z licznymi błędami.

Trzeba pamiętać, że opanowanie umiejętności czytania obejmuje: technikę, tempo i poprawne rozumienie treści.
Czytanie głośne powinno zatem być:

• płynne, całymi wyrazami, z wykluczeniem wybrzmiewania poszczególnych głosek i zatrzymywania się przed każdym wyrazem zbyt długo,
• biegłe, nie tyle szybkie, co uwzględniające umiejętne stosowanie regularnego tempa w takim stopniu, by za pomocą akcentów logicznych i właściwej interpretacji znaków interpunkcji przedstawić tekst komunikatywnie i zrozumiale,
• wyraziste, respektujące poprawna wymowę, bezbłędną dykcję, pauzy gramatyczne, logiczne i psychologiczne, właściwą modulację i intonację oraz zachowanie określonego tempa i rytmu,
• poprawne, skoncentrowane na odczytywaniu wyrazów przez dokładne spostrzeganie wzrokowe kształtów, pozycji i kolejności liter oraz bezbłędne przyporządkowanie ich odpowiednim głoskom, by doprowadzić do właściwej syntezy wzrokowo-słuchowo-wymówieniowej całego wyrazu.

Ucznia z objawami dysleksji charakteryzować również często będzie brak rozumienia treści całego tekstu, bądź niektórych fragmentów, zaś wiemy, że: czytanie ze zrozumieniem powinno cechować:

• rozumienie dosłowne-polegające na wydobyciu bezpośredniego znaczenia słów i zdań,
• rozumienie interpretacyjne- przez wydobycie ukrytego znaczenia treści drogą dedukcji, rozważań przyczynowo-skutkowych, przewidywania następstw,
• rozumienie krytyczne, skłaniające do refleksji nad oceną jakości, wartości, wiarygodności tekstu,
• rozumienie twórcze, kreatywne, skłaniające do nowej działalności, do odkrywania i opracowywania nowych problemów.

Analizując dokonania ucznia pod kątem diagnozy trudności dyslektycznych nauczyciel może kierować się ogólnie przyjętymi wyznaczniki umiejętności czytania, takimi jak:

• poziom czytania wyznaczony programem,
• poziom czytania wyznaczony osiągnięciami uczniów danej klasy,
• poziom potencjalnych zdolności do czytania,
• poziom czytania swobodnego,
• poważne symptomy opóźnień w rozwoju umiejętności czytania,
• poziom frustracji w trakcie czytania.

Im większa rozbieżność pomiędzy poziomem czytania a etapem edukacji, tym trudności mogą mieć charakter bardziej głęboki i wywoływać znaczącego stopnia skutki w postaci niepowodzeń szkolnych.
U uczniów z podejrzeniem dysleksji możemy również obserwować wolne tempo pisania i / lub zaburzenia graficznej strony pisma ze względu na zniekształcone, nieproporcjonalne i niespójne litery, niejednolicie położone względem siebie i liniatury. Należy pamiętać, że prawidłowo rozwiniętą umiejętności pisania obejmuje: technikę, tempo, ortografię, wypowiedzi samorzutne i na temat.
 Pisać to znaczy:

• znać funkcje symboli graficznych, czyli litery i znaki interpunkcyjne,
• kreślić za pomocą liter graficzne struktury językowe,
• transponować druk na litery pisane przy pisaniu ręcznym,
• stosować interpunkcję zgodnie z treścią i składnią pisanego tekstu.

W efekcie pisania ręcznego na poziomie edukacji wczesnoszkolnej uczeń powinien pisać kształtnie i płynnie, zachowując właściwe proporcje, położenie, zagęszczenie i spójność liter w wyrazach, wyrazów w tekstach, powinien teksty właściwie rozmieszczać w liniaturze i na stronicy.
Trudnościom dyslektycznym często towarzyszy nieprawidłowy zapis ortograficzny wyrazów, zniekształcenia i/lub niekomunikatywność tekstu zapisanego. Wiemy natomiast, iż w efekcie nauki ortografii na poszczególnych etapach kształcenia uczeń powinien pisać poprawnie, bezbłędnie posługując się literami alfabetu, zachowując ich właściwą liczbę, kolejność i rodzaj w strukturach wyrazów oraz przestrzegając zasad pisowni. W efekcie nauki pisemnego wypowiadania się uczeń powinien swobodnie pisać na różne tematy, ujmując treść rzeczowo i strukturalnie pod względem merytorycznym, używając istotnych słów, argumentów i refleksji. Zatem jeżeli uczeń w normie intelektualnej ma poważne trudności w organizacji własnej wypowiedzi, gdyż popełnia w niej błędy gramatyczne, stylistyczne, ortograficzne, specyficzne, doznaje ciągłych trudności w czytaniu pomimo nakładu pracy własnej, to można przyjąć założenie, iż może przejawiać specyficzne trudności w uczeniu się i zasugerować rodzicom pogłębioną diagnozę w poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Opracowanie
Anna Kozańska
pedagog

Literatura:
„Edukacja terapeutyczna”pod red. J Jastrząb, AKAPIT, Toruń 2002

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł